Mỗi năm, các hiện tượng thời tiết cực đoan như mưa lớn, lũ lụt, biển động mạnh thường xuyên xuất hiện và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống con người, đặc biệt tại các quốc gia nằm trong khu vực nhiệt đới như Việt Nam. Trong đó, áp thấp nhiệt đới và bão là hai khái niệm được nhắc đến rất nhiều trong các bản tin dự báo thời tiết, nhưng không phải ai cũng hiểu rõ sự khác nhau giữa chúng. Vậy áp thấp nhiệt đới là gì, hình thành ra sao và khác gì so với bão? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ từ A–Z, từ đặc điểm, mức độ nguy hiểm cho đến cách phân biệt chính xác hai hiện tượng thời tiết này.
Áp thấp nhiệt đới là gì?
Áp thấp nhiệt đới là một hệ thống thời tiết hình thành trên các vùng biển nhiệt đới, nơi có nhiệt độ nước biển cao và điều kiện khí quyển thuận lợi. Hệ thống này được đặc trưng bởi vùng áp suất trung tâm thấp hơn rõ rệt so với khu vực xung quanh, khiến không khí từ các vùng lân cận liên tục di chuyển về tâm áp thấp.
Khi không khí hội tụ vào tâm, dưới tác động của lực Coriolis do Trái Đất tự quay, luồng khí không di chuyển thẳng mà bị bẻ cong, tạo thành chuyển động xoáy tròn. Quá trình này làm hình thành một hệ thống thời tiết có mây dày, mưa lớn và gió xoáy – tiền đề cho sự phát triển thành bão nếu các điều kiện tiếp tục thuận lợi.
Đặc điểm của một áp thấp nhiệt đới điển hình
Một áp thấp nhiệt đới điển hình có thể được nhận biết thông qua nhiều đặc trưng khí tượng rõ ràng. Những đặc điểm này phản ánh mức độ phát triển của hệ thống thời tiết cũng như tiềm năng mạnh lên thành bão trong tương lai.
Áp suất trung tâm thấp
Đây là đặc điểm cốt lõi của áp thấp nhiệt đới. Vùng trung tâm có áp suất thấp hơn rõ rệt so với khu vực xung quanh, khiến không khí từ các vùng có áp suất cao liên tục hội tụ về tâm.
Quá trình hội tụ này làm:
- Không khí bốc lên mạnh, hình thành mây đối lưu dày
- Tăng cường các đám mây dông phát triển nhanh chóng
- Tạo nền tảng cho mưa lớn kéo dài trên diện rộng
Áp suất trung tâm càng thấp, hệ thống càng có xu hướng mạnh lên và tổ chức tốt hơn.
Gió xoáy quanh tâm áp thấp
Không khí khi di chuyển vào tâm áp thấp sẽ chịu tác động của lực Coriolis, tạo thành chuyển động xoáy tròn quanh tâm.
Tuy nhiên, ở giai đoạn áp thấp nhiệt đới:
- Hoàn lưu gió chưa đối xứng
- Cấu trúc xoáy chưa ổn định
- Chưa hình thành “mắt bão” rõ ràng như bão nhiệt đới
Chính vì cấu trúc còn lỏng lẻo này, cường độ gió trong áp thấp nhiệt đới chưa đạt mức nguy hiểm cao nhất, nhưng vẫn có thể gây gió giật mạnh cục bộ.
Mưa lớn, dông mạnh trên diện rộng
Áp thấp nhiệt đới thường đi kèm với:
- Mưa to đến rất to ở nhiều khu vực
- Các đợt dông mạnh kéo dài
- Hiện tượng thời tiết nguy hiểm cục bộ như lốc xoáy, sét và gió giật mạnh
Mưa lớn tập trung trong thời gian ngắn có thể:
- Gây ngập úng đô thị
- Dẫn đến lũ quét, sạt lở đất, nhất là ở vùng núi và trung du
- Ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp và đời sống người dân
Tốc độ gió tối đa gần tâm dưới 62 km/h
Một dấu hiệu quan trọng để phân biệt áp thấp nhiệt đới với bão nhiệt đới là tốc độ gió. Ở áp thấp nhiệt đới:
- Gió mạnh nhất gần tâm dưới 62 km/h
- Gió có thể giật mạnh hơn ở một số khu vực, nhưng chưa vượt ngưỡng phân loại bão
Khi tốc độ gió tăng lên từ 62 km/h trở lên, áp thấp nhiệt đới sẽ chính thức được nâng cấp thành bão nhiệt đới và được đặt tên theo quy định quốc tế.
Điều kiện hình thành áp thấp nhiệt đới
Áp thấp nhiệt đới không hình thành một cách ngẫu nhiên mà cần sự hội tụ đồng thời của nhiều yếu tố khí tượng – hải dương. Chỉ khi các điều kiện này đủ mạnh và duy trì trong một khoảng thời gian nhất định, một hệ thống áp thấp nhiệt đới mới có thể xuất hiện và phát triển.
Nhiệt độ nước biển cao
- Nhiệt độ mặt nước biển từ 26–27°C trở lên là điều kiện quan trọng hàng đầu
- Nước biển ấm cung cấp năng lượng và hơi nước cho các đám mây đối lưu phát triển
- Lớp nước ấm cần đủ sâu (khoảng 50–60 m) để duy trì sự phát triển lâu dài của hệ thống xoáy
Không khí ẩm và bất ổn
- Không khí ẩm ở tầng thấp giúp hình thành mây dông mạnh và mưa lớn
- Sự chênh lệch nhiệt độ giữa các tầng khí quyển tạo ra bất ổn khí quyển, thúc đẩy không khí bốc lên liên tục
- Đây là yếu tố quan trọng để duy trì đối lưu quanh tâm áp thấp
Lực Coriolis tạo chuyển động xoáy
- Lực Coriolis (do Trái Đất tự quay) làm cho các luồng gió bị lệch hướng và xoáy tròn
- Nhờ lực này, gió hội tụ vào tâm áp thấp và tạo thành vòng xoáy đặc trưng
- Vì vậy, áp thấp nhiệt đới hiếm khi hình thành gần xích đạo (khoảng dưới 5° vĩ độ), nơi lực Coriolis rất yếu
Vùng áp suất thấp kéo dài
- Sự tồn tại của một vùng áp suất thấp ổn định giúp gió liên tục hội tụ vào trung tâm
- Áp suất càng thấp, khả năng hút không khí xung quanh càng mạnh
- Đây là “hạt nhân” để hệ thống áp thấp phát triển và có thể mạnh lên thành bão
Khu vực hình thành điển hình
- Các điều kiện trên thường xuất hiện ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới
- Đặc biệt phổ biến trên các đại dương lớn như:
- Tây Thái Bình Dương
- Ấn Độ Dương
- Đại Tây Dương nhiệt đới
Áp thấp nhiệt đới khác gì so với bão?
Bão (bão nhiệt đới) là áp thấp nhiệt đới đã phát triển mạnh, khi tốc độ gió tối đa gần tâm đạt từ 62 km/h trở lên. Lúc này, hệ thống thời tiết có cấu trúc xoáy hoàn chỉnh, năng lượng lớn và khả năng tàn phá cao.
Khi trở thành bão, hệ thống sẽ:
- Được đặt tên chính thức theo danh sách quốc tế
- Được phân loại theo cấp độ mạnh – yếu
- Được theo dõi và cảnh báo ở mức cao hơn
Mặc dù đều là hệ thống thời tiết xoáy hình thành trên biển nhiệt đới, nhưng áp thấp nhiệt đới và bão nhiệt đới có sự khác biệt rõ rệt về cường độ, mức độ nguy hiểm và khả năng gây thiệt hại. Điểm phân biệt quan trọng nhất chính là tốc độ gió tối đa gần tâm xoáy.
| Tiêu chí | Áp thấp nhiệt đới | Bão nhiệt đới |
|---|---|---|
| Tốc độ gió tối đa | Dưới 62 km/h | Từ 62 km/h trở lên |
| Cấu trúc xoáy | Chưa hoàn chỉnh, phạm vi hẹp | Xoáy mạnh, cấu trúc rõ ràng |
| Cấp độ nguy hiểm | Thấp đến trung bình | Cao, rất nguy hiểm |
| Khả năng gây thiệt hại | Gây mưa lớn, gió mạnh cục bộ, ngập úng | Gây gió giật mạnh, mưa cực lớn, lũ lụt, sạt lở |
| Phạm vi ảnh hưởng | Thường hẹp, ngắn hạn | Rộng, kéo dài nhiều ngày |
| Tên gọi | Không đặt tên riêng | Có tên bão chính thức |
Khi áp thấp nhiệt đới mạnh lên, tốc độ gió đạt hoặc vượt 62 km/h, hệ thống này sẽ chính thức được nâng cấp thành bão nhiệt đới và được đặt tên theo danh sách quốc tế.
Áp thấp nhiệt đới có nguy hiểm không?
Mặc dù chưa phải bão, nhưng áp thấp nhiệt đới vẫn tiềm ẩn nhiều nguy hiểm, đặc biệt khi ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền. Nhiều đợt thiên tai nghiêm trọng tại Việt Nam thực tế xuất phát từ áp thấp nhiệt đới chứ không phải bão mạnh.
- Mưa lớn kéo dài, gây ngập lụt: Áp thấp nhiệt đới thường gây mưa to đến rất to trên diện rộng và kéo dài nhiều ngày. Lượng mưa lớn trong thời gian ngắn dễ gây ngập úng đô thị, lũ lụt vùng trũng và ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống sinh hoạt.
- Biển động mạnh, nguy hiểm cho tàu thuyền: Dù cường độ gió chưa đạt cấp bão, áp thấp nhiệt đới vẫn khiến biển động mạnh, sóng cao và gió giật trên biển. Tàu thuyền, đặc biệt là tàu cá và phương tiện đánh bắt xa bờ, có nguy cơ mất an toàn nếu không kịp thời tránh trú.
- Nguy cơ sạt lở đất, lũ quét ở vùng núi: Mưa kéo dài do áp thấp nhiệt đới làm đất đá ngậm nước, giảm độ liên kết và dễ xảy ra sạt lở. Ở vùng núi và trung du, hiện tượng này còn có thể gây lũ quét bất ngờ, đe dọa tính mạng và tài sản người dân.
- Gió giật mạnh cục bộ: Trong quá trình phát triển, áp thấp nhiệt đới có thể kèm theo dông mạnh và gió giật cục bộ. Hiện tượng này dễ làm gãy đổ cây cối, tốc mái nhà yếu và gây thiệt hại trên phạm vi hẹp nhưng khó lường.
Áp thấp thường hình thành vào thời gian nào?
Áp thấp nhiệt đới thường hình thành vào mùa nóng trong năm, khi điều kiện thời tiết trên biển thuận lợi cho sự phát triển của các hệ thống áp suất thấp.
Cụ thể:
- Ở khu vực Tây Bắc Thái Bình Dương (trong đó có Việt Nam): áp thấp nhiệt đới hình thành nhiều nhất từ tháng 5 đến tháng 11, cao điểm rơi vào tháng 8 – 10.
- Nguyên nhân là do nhiệt độ nước biển cao, không khí ẩm dồi dào và hoạt động mạnh của gió mùa, tạo điều kiện cho xoáy nhiệt đới phát triển.
- Ngoài mùa cao điểm, áp thấp nhiệt đới vẫn có thể xuất hiện trái mùa, nhưng tần suất và cường độ thường thấp hơn.
👉 Vì vậy, trong mùa mưa bão hằng năm, áp thấp nhiệt đới luôn được theo dõi chặt chẽ do khả năng mạnh lên thành bão và gây mưa lũ lớn.
Khi nào áp thấp nhiệt đới trở thành bão?
Áp thấp nhiệt đới trở thành bão khi cường độ của nó mạnh lên và đạt ngưỡng gió theo quy định khí tượng.
Cụ thể:
- Khi tốc độ gió tối đa gần tâm đạt từ 62 km/h (tương đương cấp 8) trở lên, áp thấp nhiệt đới chính thức được nâng cấp thành bão nhiệt đới.
- Lúc này, hệ thống xoáy đã phát triển hoàn chỉnh hơn, gió mạnh hơn, mưa lớn hơn và phạm vi ảnh hưởng rộng hơn.
- Đồng thời, bão sẽ được đặt tên chính thức theo danh sách tên bão quốc tế của từng khu vực đại dương.
Vì quá trình mạnh lên có thể diễn ra rất nhanh, nên các áp thấp nhiệt đới luôn được theo dõi sát sao để kịp thời cảnh báo nguy hiểm.
Tham khảo thêm:
- Kỷ băng hà là gì? Nguyên nhân, đặc điểm và ảnh hưởng từ A–Z
- Tiến trình biến đổi khí hậu là gì? Thực trạng tại Việt Nam
Kết luận
Áp thấp nhiệt đới và bão đều là những hiện tượng thời tiết nguy hiểm hình thành trên vùng biển nhiệt đới, có nhiều điểm tương đồng về cấu trúc và cơ chế hoạt động. Việc hiểu rõ áp suất nhiệt đới là gì giúp người dân không chủ quan trước các bản tin thời tiết, đồng thời chủ động hơn trong công tác phòng tránh thiên tai. Theo dõi sát sao cảnh báo khí tượng và chuẩn bị phương án ứng phó kịp thời chính là yếu tố quan trọng để giảm thiểu rủi ro do áp thấp nhiệt đới và bão gây ra.
Công ty Cổ Phần Đầu Tư Thương Mại Quốc Tế Tân Phát được thành lập từ năm 2015 với định hướng tập trung cung cấp cho khách hàng các sản phẩm, giải pháp với chất lượng tốt, giá cả cạnh tranh, dịch vụ hỗ trợ sau bán hàng tin cậy chuyên sâu trong lĩnh vực âm thanh hình ảnh.
